اندوه و شادی از دیدگاه اسلام

اندوه و شادی از دیدگاه اسلام

در آموزه های دینی خوف، رجاء، اندوه، ترس و شادی چه جایگاهی دارند؟ از میان این ویژگی ها و احوال نفسانی کدام یک پسندیده است و کدام یک ناپسند؟ به بیانی دیگر، آیا خوف و حزن و اندوه پسندیده هم می تواند باشد؟ و به عکس آیا شادی و خوشحالی، ممکن است ناپسند هم باشد؟ چرا و چگونه؟

مطلب حاضر بر آن است تا تبیین کند که از منظر اسلام شادی، حزن و ترس مطلوبند، اما نه به صورت مطلق؛ مطلوبیت شادی از آن روست که انسان درصدد استفاده از نعمت های الهی در مسیر صحیح برآید. از سوی دیگر، ترس و اندوهی در اسلام مطلوب است که مثبت، سازنده و منشا اثر باشد. با هم این مطلب را که از ماهنامه معرفت ش ۱۲۸ انتخاب شده از نظر می گذرانیم.

● ستایش اندوه و ترس از خدا

«فاستشعر الحزن و تجلبب الخوف»؛ پس اندوه را شعار خود سازد و لباس خدا ترسی در بپوشد. (نهج البلاغه/ خ ۸۷)

پس از آنکه امیرمومنان(ع) فرمودند خداوند بنده محبوب خود را یاری می کند تا بر نفس خویش چیره گردد، می فرمایند که این بنده محبوب خدا، اندوه را چون لباس زیرین خود (شعار) قرار می دهد. یعنی پیوسته بر مقامات و درجاتی که نتوانسته بدان ها دست یابد و بر فرصت هایی که می توانست استفاده فزون تری از آنها ببرد و نبرد، اندوهگین و ناراحت است. همچنین ترس از خداوند را لباس رویین خود برگزیده، یعنی همواره بیمناک است که نکند گناه و ناسپاسی به درگاه خداوند از او سر زند و باعث گردد نامش از طومار بندگان مخلص و محبوب خداوند حذف شود.

«حزن» در مواردی رخ می دهد که نعمتی از انسان گرفته شود و یا خسارتی بر او وارد گردد و موجب اندوه و ناراحتی او شود. بی تردید این حالت مربوط به گذشته است. مثل اینکه انسان کار ناشایستی کرده که آثار بدی در پی داشته است و یا حرف بدی زده که موجب رسوایی او شده و در نتیجه اندوهگین گردیده است. پس زمانی حزن و اندوه در انسان پدید می آید که فرصت هایی را از دست بدهد، یا نعمتی از او ستانده شود و یا مصیبتی بر او وارد آید. اما «خوف» درباره رویداد و امری است که در آینده پیش می آید. مثلا انسان می ترسد که مصیبت یا عذابی متوجه او گردد و یا نعمتی از او گرفته شود. در واقع حزن و خوف دو ویژگی نفسانی مشابه اند، منتها متعلق آن دو متفاوت می باشد: یکی مربوط به گذشته است و دیگری مربوط به آینده.

خوف و حزن به خودی خود و بدون در نظر گرفتن متعلق آن دو، نه مطلوبند و نه مذموم. نه به طور کلی می توان گفت خوبند و نه می توان گفت بدند. پس اگر در سخن امیرمومنان(ع) آن دو ویژگی مطلوب و از صفات بندگان محبوب خدا معرفی شده اند، بدان جهت است که متعلق آن دو، امور معنوی و اخروی هستند والا خوف و حزن به خاطر دنیا نامطلوب است؛ چرا که اصل گرایش و توجه استقلالی به دنیا مطلوب نیست، چه رسد به خوف و ترس درباره آن. حزن درباره امور اخروی و ترس از خداوند و عذاب او مطلوب است، چون موجب می گردد که انسان بیشتر در مقام عبادت و اطاعت خداوند و پرهیز از گناهان برآید و در نتیجه به انسان کمک می کند که بهتر به وظایفش عمل کند و طریق سعادت و نیک بختی پیش گیرد.

فلسفه ستایش اندوه و ترس در آموزه های دینی از نگاه روان شناسان، ترس نوعی بیماری تلقی شده است. پزشکان نیز معتقدند ریشه بسیاری از بیماری های جسمانی ترس است.

امروز ترس به عنوان یک معضل خطرناک و فراگیر تلقی شده است. (هلموت یونکر/ روانشناسی ترس، ترجمه طوبی کیان بخت ص۷) بر این اساس، در مباحث روان شناختی و تربیتی و در فرهنگ عمومی جوامع بشری تلاش گسترده ای برای ایجاد نشاط و شادابی به عمل می آید. از طریق برپایی مراسم و برنامه های مفرح و شادی بخش، با نگرانی، اضطراب و ترس که حالاتی بازدارنده به حساب می آیند مبارزه می شود. اکنون این سؤال اساسی مطرح است که چرا اسلام به ستایش حالاتی ناخوشایند چون اندوه و ترس پرداخته و پیروان خود را به داشتن چنین حالاتی ترغیب کرده است، تا آنجا که حتی از شادمانی و شادکامی نکوهش نیز کرده و می فرماید: (ان الله لایحب الفرحین) (قصص۷۶)؛ خدا سرمست شدگان را دوست نمی دارد.

بنابراین، براساس یک اصل اساسی در اسلام، خداوند متعال مبتنی برحکمت خود، قوا، حالات، تمایلات و غرایزی را در انسان قرار داده است و نه فقط ارضای به هنگام آنها مفید است، بلکه در مواردی واجب نیز می باشد. پس هیچ یک از آنها را نمی توان لغو و بی فایده و یا مضر دانست؛ چون انجام کار لغو و گزاف با حکمت خداوند ناسازگار است. مهم آن است که انسان بداند خداوند آن قوا، تمایلات و غرایز را برای چه منظوری قرار داده و ما در چه مواردی باید از آنها استفاده کنیم. پس نه لغو و زیان بار دانستن حالاتی چون اندوه و ترس از سوی برخی مکاتب روان شناسی و دیگران صحیح است و نه توصیه و تأکید بر مبارزه مطلق با غریزه جنسی و پلید دانستن آن از سوی برخی از گرایش ها و نحله های مسیحی و برخی از فرقه های انحرافی مسلمان.

نشاط و شادی مطلوب در اسلام

همچنان که در قرآن و روایات حزن و خوف سازنده ستایش شده، از شادی و سرور نیز ستایش شده است و اگر شادی، سرور و نشاط مطلوب اسلام نمی بود، از آنها ستایش نمی شد. در روایات، بخصوص درباره شاد کردن دیگران، سفارش شده است. البته، چنان که خوف و حزن به نحو مطلق مطلوب نیست و مطلوب بودن آنها در صورتی است که سازنده و در جهت تعالی و کمال انسان باشند و موجب اخلال در زندگی و روان انسان نگردند، شادی و نشاط نیز در صورتی مطلوب است که موجب غفلت و سرمستی انسان نگردد و او را از انجام وظایف اجتماعی و الهی خویش بازندارد.

رسول اکرم(ص) فرمودند: «هر کس مؤمنی را خوشحال سازد مرا خوشحال ساخته و هر کس مرا خوشحال سازد خدا را خوشحال گردانده است.»(کافی/۲/۱۸۸)

در روایتی دیگر، امام محمد باقر(ع) می فرمایند: «لبخند شخص به روی برادر مومنش حسنه است و برطرف کردن اندوهی از او نیز حسنه است و خداوند به چیزی محبوب تر از مسرور ساختن مومن، پرستش نشده است.»(همان)

همچنین در روایتی درباره مطلوب بودن نشاط و ضرورت برخورداری از نشاط بخصوص به هنگام عبادت و بندگی خداوند، آمده است که امیرمؤمنان(ع) در شب های سرد جهت به دست آوردن نشاط، برای خواندن نماز شب، بدن خود را شست شو می دادند. (بحارالانوار/ ۸۱/۲۳)

اسلام به هیچ وجه با شادی و نشاط مخالفتی ندارد و نیاز به شادی و نشاط نیازی غریزی است. بدون نشاط نه امور دنیوی انسان به انجام می رسند و نه امور اخروی. انسان سست و تنبل و بی نشاط، نه انگیزه و حال فعالیت های دنیوی، نظیر کار و تلاش، درس خواندن، معاشرت با خانواده و دوستان را دارد و نه حال عبادت خداوند و فعالیت برای تأمین آخرت خویش. آنچه اسلام با آن مخالف است بدمستی ها، لذت جویی ها و شادی های صرفا دنیوی است که کاملا آخرت و لذت های معنوی را از یاد انسان می برند.

شادی نامطلوب، شادی افراطی و بدمستی است که انسان را از خویشتن و موقعیتی که در آن قرار دارد و از آخرت غافل می سازد. این نوع شادی، ارزش وجودی انسان را پایمال می سازد و او را در حد یک حیوان هوسران و سرمست از لذت های پوچ حیوانی تنزل می دهد و موجب می گردد رفتار و حرکات سبک غیراخلاقی از او صادر شود. غالبا کسانی که در مجالس لهو و لعب و پارتی ها به عیاشی و خوش گذرانی و در اوج شادی و بدمستی به رقص می پردازند، توجهی به اطراف و حتی حالات خود ندارند و گاهی کاملا کنترل حرکات و رفتار خویش را از دست می دهند. بی شک چنین شادی هایی مذموم هستند و الا شادی معقول و شادی ای که از درک نعمت های خدا و استفاده از آنها حاصل می آید و یا شادی ای که از کسب رضایت خداوند به وجود می آید، مطلوب و سازنده است.

پست سریع خارجی در کمترین زمان

#نمایندگی_رایتل_شیراز

#نمایندگی_ایرانسل_شیراز

#نمایندگی_آسیاتک_شیراز

#نمایندگی_کارگزاری_آگاه_شیراز

#کاراپست

#کاراپست_شیراز

 

برای پیدا کردن آدس در map اینجا کلیک کنید